Bu yazıda rahatsız edici detaylar ve intihar referansları bulunuyor. Bazı isimler kimliklerini korumak için değiştirildi.

Katerina, oğlu Orest'ten bahsederken gözyaşlarını tutamıyor.

Ölümünü nasıl öğrendiğini anlatırken sesi öfkeden titriyor.

Orest, 2023 yılında Donetsk bölgesindeki Chasiv Yar yakınlarında cephede hayatını kaybetti.

Ordunun resmi soruşturmasına göre, kendi kendine verdiği bir yara sonucu hayatını kaybetti.

Katerina, Ukrayna'da intihar ve ruh sağlığı konularındaki önyargılar nedeniyle hem kendisinin hem de ölen oğlunun kimliğinin gizli kalmasını istedi.

Orest, kitaplara düşkün ve akademik bir kariyer hayal eden, sessiz sakin 25 yaşında bir gençti.

Annesi, savaşın başlangıcında görme bozukluğu nedeniyle oğlunu askerlikten muaf olduğunu söylüyor.

Ancak 2023'te askere alma devriyesi onu sokakta durdurdu ve görme bozukluğu yeniden değerlendirildi. Savaşmaya uygun olduğuna karar verildi. Çok geçmeden, muhabere uzmanı olarak cepheye gönderildi.

Savaşta kaç Ukraynalı askerin öldüğünü kesin olarak bilmek zor.

Bu yılın başlarında Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy, Ukrayna'daki asker ve subayların 46 bininden fazlasının öldüğünü kabul etmişti.

Batılı uzmanlar bu rakamın gerçeğin altında olduğunu düşünüyor.

Gölgeler altında, daha sessiz bir trajedi yaşanıyor. İntihar eden askerler ve keder, damgalanma ve sessizlikle geride kalan aileler.

Asker intiharlarına ilişkin resmi istatistik bulunmuyor. Yetkililer bunları münferit olaylar diye nitelendiriyor.

Ancak insan hakları savunucuları ve yaslı aileler, bu sayının yüzlerce olabileceğine inanıyor.

Katerina "Orest çağrılmadı, yakalandı" diyor.

Yerel askere alma merkezi BBC'ye yaptığı açıklamada, görme bozukluğu nedeniyle Orest'in savaş döneminde "kısmen uygun" olduğunu belirtti, herhangi bir yanlışlık yapmadıklarını savundu.

Katerina'nın anlattığına göre, Chasiv Yar yakınlarına konuşlandırıldıktan sonra Orest giderek içine kapanık ve depresif bir hale geldi.

Oğluna hâlâ her gün mektup yazıyor. 650'den fazla mektup yazdı ve sayı artmaya devam ediyor.

Oğlunun ölümünün hukuk karşısındaki durumu acısını daha da artırdı. Ukrayna'da intihar, savaş dışı kayıp olarak kabul ediliyor.

İntihar sonucu ölenlerin aileleri hiçbir tazminat, askeri onur veya kamuoyu takdiri almıyor.

Katerina "Ukrayna'da sanki ikiye bölünmüş gibiyiz" diyor.

"Bazıları doğru yoldan öldü, bazıları ise yanlış yoldan

"Devlet oğlumu aldı, savaşa gönderdi ve bana bir çuval içinde ceset geri getirdi. Hepsi bu. Yardım yok, gerçek yok, hiçbir şey yok."

Gizli bedel

Katerina'nınki BBC'nin, sevdiklerini askerlik sırasında intihar ederek kaybeden ailelerden topladığı üç hikayeden biri.

Her bir öykü, psikolojik tükenmişliğin acı verici bir örneğini ve onları ihmal eden bir sistemi ortaya koyuyor.

Kievli Mariyana için de durum ne yazık ki çok benzer.

Hem kendi kimliğini hem de merhum kocasının kimliğini gizli tutmak istiyor.

Eşi Anatoliy 2022'de savaşmak için gönüllü oldu.

Başlangıçta askeri deneyimi olmadığı için reddedilmişti, ancak Kievli "onu kabul edene kadar tekrar tekrar gitmeye devam etti" diyor hafif bir gülümsemeyle.

Anatoliy, savaşın en kanlı cephelerinden biri olan Bahmut yakınlarında makineli tüfekçi olarak görevlendirildi.

Mariyana "Bir görevden sonra yaklaşık 50 adamın öldürüldüğünü söyledi" diye hatırlıyor.

"Farklı biri olarak geri döndü, sessiz ve mesafeli."

Kolunun bir kısmını kaybettikten sonra Anatoliy hastaneye kaldırıldı.

Bir akşam, karısıyla yaptığı telefon görüşmesinin ardından hastane bahçesinde intihar etti.

"Savaş onu mahvetti" diyor gözyaşları içinde.

"Gördükleriyle yaşayamadı."

Anatoliy intihar ederek öldüğü için askeri törenle gömülmesine izin verilmedi.

"Cephede yer aldığında faydalıydı. Ama şimdi kahraman değil mi yani?"

Mariyana ihanete uğradığını hissettiğini söylüyor.

"Devlet beni yarı yolda bıraktı" diyor.

"Onlara kocamı verdim, beni yalnız, çaresiz bıraktılar."

Diğer dul kalmış asker eşi kadınlarca da damgalandığını hissediyor.

Tek destek kaynağı, kendisi gibi intihar ederek ölen askerlerin dul eşlerinden oluşan çevrimiçi bir topluluk.

Hükümetin yasayı değiştirmesini, böylece diğer ölen askerlerin aileleriyle aynı haklara ve tanınmaya sahip olmak istiyorlar.

Lviv'de tanıştığımız Viktoria, tepki alma korkusuyla kocasının ölümünden hala açık açık bahsedemiyor. Bu nedenle onun da kocasının da gerçek adını kullanmıyoruz.

Kocası Andriy'nin doğuştan kalp rahatsızlığı vardı, ancak o savaşa katılmakta ısrar etti.

Keşif birliğinde şoför olarak görev aldı ve Herson'un kurtuluşu da dahil olmak üzere en şiddetli çatışmalardan bazılarına tanık oldu.

Haziran 2023'te Viktoria, Andriy'nin intihar ettiğini bildiren bir telefon aldı.

"Sanki dünya başıma yıkılmıştı" diyor.

Cesedi 10 gün sonra geldi, ancak ona cesedi göremeyeceği söylendi.

Daha sonra tuttuğu bir avukat, ölümüne ilişkin soruşturmada tutarsızlıklar tespit etti.

Olay yerinden gelen fotoğraflar, kocasının ölümüne ilişkin resmi açıklamadan şüphe duymasına neden oldu.

Ukrayna ordusu, yaşanan hataları kabul ederek soruşturmayı yeniden başlatmayı kabul etti.

"Onun adını savunmak için savaşıyorum. Artık kendini savunamıyor. Savaşım henüz bitmedi."

Damgalanma kültürü

Oksana Borkun, dul asker eşleri için bir destek topluluğunu yönetiyor.

Kurduğu örgüt şu anda intihar sonucu yakınlarını kaybeden yaklaşık 200 aileyi kapsıyor.

"Eğer intihar ise, o bir kahraman değil; insanlar böyle düşünüyor" diyor.

"Bazı kiliseler cenaze töreni düzenlemeyi reddediyor. Bazı kasabalar da fotoğraflarını anıt duvarlarına asmıyor."

Bu ailelerin çoğu, resmi ölüm açıklamalarından şüphe duyuyor.

Oksana, "Bazı vakalar çok çabuk göz ardı ediliyor" diye ekliyor.

Askeri din görevlisi Peder Boris Kutovyi, işgalin başlamasından bu yana komutasındaki askerler arasında en az üç intihar vakası gördüğünü söylüyor.

Ama ona göre tek bir intihar bile çok fazla.

"Her intihar, bir yerde başarısız olduğumuz anlamına gelir."

Ona göre, mesleği askerlik olanların aksine, askere alınan birçok kişi özellikle psikolojik olarak savunmasız halde.

Hem Oksana hem de Peder Boris, intihar ederek ölenlerin kahraman olarak kabul edilmesi gerektiğini söylüyor.

Hakikati bulmakta zorlanan bir sistem

Ukrayna askeri ombudsmanı Olha Reshetilova, her ay dört kadar askeri intihar vakası bildirildiğini ve bu konuda yeterince çaba harcanmadığını kabul ediyor.

"Cehennemi gördüler. En güçlü zihinler bile çökebilir" diiyor.

Reshetilova BBC'ye yaptığı açıklamada kurumunun sistemde reform için çabaladığını söyledi.

"Düzgün bir askeri psikoloji okulu kurmak yıllar alır. Ailelerin gerçeği bilme hakkı var" diyor.

"Soruşturmalara güvenmiyorlar. Bazı vakalarda intiharlar cinayetleri örtbas edebiliyor."

Tüm askerleri kahraman olarak onurlandırmanın doğru olup olmadığı konusunda fikri net değil ama geleceği düşünüyor.

Reshetilova "Bunun sona ereceği zamana şimdiden hazırlanmalıyız" diye uyarıyor.

"Bu insanlar sizin komşularınız, meslektaşlarınızdı. Cehennemden geçtiler. Onları ne kadar sıcak karşılarsak, o kadar az trajedi yaşanır."

Katkıda bulunanlar: Kevin McGregor, Oleksii Nazaruk ve Phoebe Hopson.

Bu haber, BBC gazetecileri tarafından hazırlandı ve kontrol edildi. Bir pilot proje kapsamında çevirisi için yapay zekadan da faydalanıldı.