Bursa Barosu Çocuk Hakları Merkezi'nce (ÇHM), 20 Kasım Dünya Çocuk Hakları Günü nedeniyle basın açıklaması yapıldı. Bursa Barosu Lideri Av. Metin Öztosun ile idare konseyi üyeleri, ÇHM üyesi avukatların katıldığı basın açıklamasını, merkez üyelerinden Av. Ebru Yıldız okudu.

2025 yılında da çocukların, dünyanın pek çok yerinde ömürlerini, hayallerini ve geleceklerini kaybettiğini, bazılarının savaş enkazlarının ortasında, bazılarının açlıkla, bazılarının de işyerlerinde ya da cezaevi duvarlarının gerisinde hayatta kalmaya çalıştığı belirtilen açıklamada şöyle denildi:

"20 Kasım Dünya Çocuk Hakları Günü, çocukların sırf geleceğimiz değil, bugünümüz olduğunu bir sefer daha hatırlatmaktadır. Bugün tüm devletlerin ve toplumların çocukların yaşama, korunma, gelişim ve iştirak haklarını garanti altına alma sorumluluğunu tekrar hatırlaması gereken gündür. Bilgiler çocukların hala dünyanın dört bir yanında en temel haklarından yoksun bırakıldığını göstermektedir.

Son yıllarda Ortadoğu da ki savaşların en büyük mağduru yeniden çocuklar olmuştur. Birleşmiş Milletler ve UNICEF datalarına nazaran, Gazze ve Batı Şeria'da binlerce çocuk öldürülmüş, yüz binlercesi okuldan yoksun bırakılmış ve on binlercesi ağır beslenme yetersizliğiyle, açlıkla karşı karşıya kalmıştır. UNICEF'e nazaran sadece Gazze'de beş yaşının altında 322 bin çocuğun, hayati seviyede besin eksikliği nedeniyle hayatı risk altındadır. Ayrıyeten 2025'in birinci yarısında 600'den fazla çocuk meskenlerinin yıkılması sonucu yerinden edilmiştir. Sudan'da da 15 milyondan fazla çocuk insani yardıma muhtaç durumda olup 3,2 milyon çocuk da akut yetersiz beslenme tehlikesiyle karşı karşıyadır. Doğu Türkistan ise Uygur çocuklarının ailelerinden zorla ayrıldığı, anadilinde eğitim haklarının engellendiği ve kültürel kimliklerinin sistematik biçimde bastırıldığı tarafında milletlerarası raporlarla gündeme gelmektedir. Bu tablo çocukların sadece fizikî değil, duygusal, eğitsel ve toplumsal olarak da derin bir travma yaşadığını göstermektedir.

Çocukların çalıştırılması, erken yaşta evlendirilmesi, eğitimden koparılmaları ve suça sürüklenmesi, her şeyden evvel bir yoksulluk sorunu olup, gelir adaletsizliğinin en yüksek olduğu ülkeler ortasında yer alan Türkiye'de de nüfusun çeyreğinden fazlasını meydana getiren çocuklar kelam konusu olumsuz durumdan en fazla etkilenen kümelerden birisidir. Resmi kaynaklara nazaran çocuk refahında değerli bir gerileme yaşayan Türkiye'de yoksulluk riski altında olan çocukların oranı, toplam çocuk nüfusuna oranla %34'e ulaşmıştır. Bir başka deyişle her üç çocuktan birisi yoksulluk tehdidiyle karşı karşıyadır. Yoksulluk, çocukların tasa ve depresyon üzere ruhsal sıkıntılar yaşamasına da yol açmaktadır.

Ekonomik krizin derinleştirdiği bu yoksulluk şartları, çocukları gözetici düzeneklerden en başta eğitimden kopararak, onları sömürüye, istismara ve şiddete açık hale getirmektedir.

Aile ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığının datalarına nazaran 171895 çocuk bakım verilemediği için ailesinden koparılma riski ile karşı karşıya. Yani on çocuktan dördü fakir durumdadır. Çocuklar okula aç gitmekte, açlıktan ve beslenme yetersizliğinden gelişememektedir. Bu da yoksulluğun ağır bedelini küçük yaştaki çocukların üstelendiğini göstermektedir.

Ayrıca FİSA Çocuk Hakları Merkezi'nin 2025 yılı Ocak–Ağustos devrini kapsayan medya izleme raporlarına nazaran, sadece yılın birinci sekiz ayında en az 622 çocuk önlenebilir nedenlerle hayatını kaybetmiştir. Bu ölümlerin büyük bir kısmı trafik kazaları, ihmaller, konut kazaları, yangınlar ve çocuk işçiliğine bağlı iş cinayetleri kaynaklıdır.

Bu bakımdan çocuk haklarına yönelik en büyük ihlallerden biri de çocuk işçiliğidir. Çocuk personelliği en genel manasıyla bilhassa 0-15 yaş aralığındaki çocukların çocukluklarını yaşamalarını engelleyen, çocukları potansiyellerinden, saygınlıklarından, eğitimlerinden alıkoyan, fizikî, zihinsel ve ruhsal gelişimleri açısından ziyanlı olabilecek işler olarak tanımlanabilir. Çocuk personelliği ve sömürüsü bugünün dünyasında milyonlarca çocuk için her gün tekrar eden acı bir gerçektir. Bu çocuklar tehlikeli şartlar altında çalışmalarının yanı sıra birden fazla vakit çocuk istismarına ve sömürüye de maruz kalmaktadırlar.

Okuldan kopan yahut eğitime erişimi yetersizleşen çocuklar, ekonomik krizin ve yoksulluğun tesiriyle süratle çalışma hayatına itilmektedir. Bu süreci hızlandıran ve legalleştiren en kıymetli sistemlerden biri de Mesleksel Eğitim Merkezleridir. MESEM'ler, çocukları "stajyer" yahut "çırak" ismi altında, birçok vakit minimum seviyedeki kontrol ve muhafazadan dahi mahrum formda direkt işyerlerine yönlendirilmekte, böylelikle çocuk personelliği bir "eğitim" modeli olarak normalleştirilmektedir. Okulun sağlayacağı toplumsal ve gelişimsel becerilerden yoksun kalan bu çocuklar, düşük fiyatlı, teminatsız ve tehlikeli işlerde "çocuk işçi" olarak sömürülmektedir. Son devirde artan "iş cinayetleri" hadiselerinde Mesleksel Eğitim Merkezleri (MESEM) ve çıraklık sistemi içinde yaşanan iş kazaları da dikkat çekmekte olup, resmî ve sivil toplum bilgileriyle bildirilen örnekler, MESEM'e bağlı ya da MESEM'li öğrencilerin staj/çıraklık yaptıkları işletmelerde ağır kazalara uğradıklarını; 2024–2025 devrinde pek çok kaza ve birtakım ölümlerin raporlandığını göstermektedir. Çıraklık ismi altında çocukların tehlikeli işlerde çalıştırılması, çocuk işçiliğinin farklı bir görünümünü oluşturmakta ve korunma sistemlerindeki eksiklikleri gözler önüne sermektedir.

İSİG datalarına nazaran sadece bu yılın birinci on ayında 69 çocuk, çalışırken hayatını kaybetti.

Son günlerde Türkiye' de neler yaşandı:

-Şanlıurfa'da bir inşaatta meydana gelen çökme sonucu 16 yaşındaki iki çocuk hayatını kaybetti.

-Mersin'de MESEM projeli okulda eğitim gören 16 yaşındaki Alperen Uygun, proje kapsamında çalıştığı asansör firmasında asansör heyetimi için gittiği inşaatta 3. kattan asansör boşluğuna düşerek hayatını kaybetti.

-Kocaeli Dilovası'nda ki işyerinde çıkan yangında 17 yaşındaki Tuğba Taşdemir ile 15 yaşındaki Nisanur Taşdemir ömürlerini kaybetti. Tekraren şikayet edilmiş işletmede ki bu iki çocuk önlenebilir sebeplerle hayatını kaybetmiştir.

-Ağrı' da ayçiçeği hasadı sırasında biçerdöverin altında kalan 14 yaşındaki çocuk personel Nursefa Samur hayatını kaybetti.

Adalet sistemine dahil olan suça sürüklenen çocuklar da değerli hak ihlalleriyle karşı karşıyadır. Gözaltı süreçlerinde pedagojik takviyeden mahrum sorgulamalar, uzun tutukluluk mühletleri, yetişkinlerle birebir şartlarda barındırılma, eğitim ve sıhhat hizmetlerine erişimde aksaklıklar, ruhsal dayanak eksikliği ve tekrar topluma kazandırma sistemlerinin yetersizliği öne çıkan problemlerdir. Bu ihlaller, çocukların hem adil yargılanma hem de onurlu gelişim haklarının ihlali manasına gelmektedir. Onarıcı adalet unsurlarının faal biçimde uygulanması ve çocukların cezalandırma yerine rehabilitasyon odaklı süreçlerle desteklenmesi, acil bir gereksinimdir.

Hiçbir şeyin olması gerektiği üzere işlemediği, çocukların en temel beslenme, barınma haklarına bile nitelikli biçimde erişemedikleri bu tabloda son sorumluluk yeniden çocuğun kendisine yüklenmektedir. Çocukların " suça karışan çocuk " değil, "fail" olarak tartışıldığı toplumsal telaffuzlarda çocukların maruz kaldıkları ihmal ve istismarın boyutları ve bu ihmallerdeki kurum ve kuruluşların sorumlulukları görünmez hale gelmektedir.

Çocuk personelliği kaynaklı vefatlar, istismar ve ağır ihmaller veyahut kamuoyuna da yansımış olan çocukların tarikat yahut gibisi yapılanmalara ilişkin yurtlarda ömürlerini yitirdikleri, makûs muameleye maruz kaldıkları ya da ihmal sonucu ziyan gördükleri olaylar karşısında gösterilen toplumsal hassaslığın, kimi vakit suça sürüklenen çocuklara yönelik telaffuzlardan daha zayıf kaldığı da gözlemlenmektedir. Çocukların suça sürüklenmesini sadece ferdî bir davranış olarak ele almak; içinde büyüdükleri ekonomik, toplumsal ve kültürel şartları görmezden gelmek, yapısal nedenleri görünmez kılmaktadır. Evet bir duman yükselmekte lakin asıl kıymetli olan fitili kimin ateşlediği, ateşi kimin harladığıdır.

Yine 2023 Hatay ve Kahramanmaraş sarsıntısı üzerinden yaklaşık 3 yıl geçmiş olmasına karşın depremzedeler konteynır kentlerde yaşamaya devam etmekte olup, burada bulunan çocukların ömür, barınma, sıhhat ve eğitim hakları konusunda gerekenler yapılmamıştır. BM Çocuk Hakları Kontratının en temel unsurlarından olan çocuğun yaşama, inançlı bir etrafta büyüme, nitelikli eğitime erişme, gelişme ilkeleri afet sonrası süreçlerde gereğince korunamamıştır.

Ülkemizde cezaevlerinde anneleriyle birlikte kalan 0–6 yaş ortası yaklaşık 760 çocuk gelişimlerini destekleyecek fizikî ve ruhsal şartlardan mahrum biçimde yaşamaktadır; bu çocuklar oyun, eğitim ve özgürlük haklarını cezaevi duvarları ortasında kısıtlı biçimde sürdürebilmektedir.

Çocuklar, yoksulluk, teminatsız çalışma, eğitimden kopuş, suça sürüklenme, erken yaşta evlenme ile yetişkinlerin dünyasına itilmektedir. Çocuklar, yetişkin rollerini üstlenmeye zorlanarak, çocuk olma statülerini fiilen kaybetmektedirler.

Bugün, 20 Kasım Dünya Çocuk Hakları Günü'nde; hem ulusal hem global seviyede çocuk haklarını savunan tüm kurumlara, karar vericilere ve kamuoyuna davetimizdir: Çocukların yaşama, gelişme, eğitim, korunma ve iştirak haklarını önceleyen siyasetler acilen hayata geçirilmeli; adalet, sıhhat ve eğitim sistemleri çocuk odaklı bir yaklaşımla tekrar yapılandırılmalıdır. Çocuk işçiliğine, eğitimde eşitsizliğe, cezaevi mağduriyetlerine, beslenme yetersizliğine ve savaşın çocuklara yüklediği ağır bedellere karşı birlikte durma vakti gelmiştir.

Çocuklar, toplumun aydınlık yarınlarının teminatıdır. Çocuklar hak ettikleri inançlı, sağlıklı ve onurlu ömrü talep etmektedirler. Bu talebi duymak ve gereğini yapmak, hepimizin ortak sorumluluğudur. Yoksullukla uğraş eden, çocukları eğitim sisteminde tutan, ekonomik sömürüden ve baskıdan koruyan ve onları "hak özneleri" olarak tanıyan bütüncül bir bakış açısını ısrarla hatırlatmak zorundayız. Merceği gerçek yere tutmazsak çocukluk statüsünü yok etmeye çalışan bu akışın bir kesimi olmak kaçınılmaz olacaktır.

Bursa Barosu Çocuk Hakları Merkezi olarak ülkemizde ve dünyada çocukların ömür, eğitim, sıhhat, barınma, beslenme üzere tüm haklarına eşit olarak erişimi için başta siyasi iktidar, tüm konsey ve kuruluşlar olmak üzere herkesi çocuğun üstün faydası prensibini gözeten bir anlayışla sıkıntıya bakmaya ve çocukların maruz kaldığı sıkıntılara kalıcı tahliller üretmeye davet ediyoruz."