İki kent ortasında yıllardır paylaşılmayan lezzet için Erzurum 22 Şubat 2010'da "Oltu cağ kebabı" ismiyle coğrafik işaret, Artvin ise 2020'de "Yusufeli cağ döner" ismiyle marka tescili aldı.
Artvin Çoruh Üniversitesi Turizm Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hüdayi Ercoşkun, "Her iki kent de kendilerine ilişkin olduğunu sav ederek bir bakıma gerçek söylüyor. Zira bu iki kent bin yıl evvel Kıpçakların yaşadığı bölgenin içinde yer alıyor. Cağ kebabı da bin yıl evvel kelam konusu bölgede ortaya çıktığı için bu yemek hem Artvin hem de Erzurum'a ilişkin olabiliyor" dedi.
Prof. Dr. Hüdayi Ercoşkun, Selçukluların 11. yüzyılda Anadolu'ya yanlışsız ilerlemesiyle Kafkasya'da dengelerin değiştiğini ve Gürcistan Krallığı'nın, kuzeyde yaşayan Kıpçak Türklerini savunma emeliyle ülkesine davet ettiğini belirtti.
Yaklaşık 40 bin Kıpçak ailesinin Artvin, Ardahan, Ahıska, Ahılkelek ve Batum etrafına yerleştirildiğini anlatan Ercoşkun, bölgenin kültürel yapısının bu tarihi yerleşimden derin izler taşıdığını vurguladı.
Kıpçakların, 11. yüzyılın başlarında Karadeniz'in kuzeyinde kurulan Kıpçak Devleti'nin (1030–1241) bakiyesi olduğunu anlatan Ercoşkun, şunları söyledi:
"Moğol istilasıyla devletleri yıkılsa da bir kısmı Gürcistan üzerinden Artvin ve etrafına yerleşmiş, vakitle Orta Asya'dan gelen Oğuz uzunluklarıyla kaynaşarak Müslümanlığı benimsemiştir. Bugün Artvin, Ardahan ve Erzurum sınırındaki halk kültürünün birbirine bu kadar benzemesi tesadüf değildir."
Yüzyıllar içinde cağ kebabına dönüşmüş
Bu ortak kültürel tabanın, sırf geleneklerde değil, mutfakta da kendini gösterdiğine dikkati çeken Ercoşkun, "Cağ kebabı bu coğrafyanın yalnızca bir yemeği değil, tarihi bir belleğidir. Kökleri Orta Asya Türk mutfak kültüründeki şişte et pişirme geleneğine dayanır. Kıpçak Türkleri bu geleneği Kafkasya'ya taşımış, yüzyıllar içinde lokal damak tadıyla birleşerek bugünkü cağ kebabına dönüşmüştür" dedi.
Ercoşkun, 1050'li yıllarda Divanı Lügatit Türk'te etle ilgili 300'den fazla terim geçtiğini ve kuzu şişin söğüş olarak anlatıldığını belirterek, "Kuzu çevirmede kuzunun etinin homojen olmaması nedeniyle kimi yerlerin kuru kimi kısımların yağlı olması nedeniyle az ya da fazla pişmiş olabiliyor. Cetlerimiz kuzuyu kestikten sonra etinin tamamını cağa vurarak bugünkü cağ kebabını yapmışlardır" sözünü kullandı.
Kıpçaklardan günümüze gastronomik miras
Ercoşkun, cağ kebabının Türk mutfak tarihi açısından taşıdığı kıymete dikkati çekerek, şöyle devam etti:
"Yatay şişte ağır ağır pişirilen et, yalnızca bir kebap değildir; bin yıldır sürekliliğini koruyan bir kültürün sembolüdür. Bugün Erzurum ve Artvin ile etrafında yaşatılan cağ kebabı, Kıpçaklardan günümüze uzanan bir gastronomik mirastır. Coğrafik işaretli lezzet cağ kebabı, Türkiye'nin birçok vilayetinde popülerliğini artırıyor. 2024 datalarına nazaran cağ kebabı restoran sayısı en fazla olan iki vilayet Erzurum ve İstanbul olarak öne çıkıyor. Erzurum'da 50 cağ kebabı restoranı bulunurken, İstanbul'da da bu sayı 50'ye ulaşıyor. Ankara'da 20, Bursa'da 15 ve Artvin, İzmir, Kocaeli üzere vilayetlerde ise 10'ar restoran yer alıyor."
Artvin üzere Doğu Karadeniz vilayetlerinde de cağ kebabının popülaritesinin artmasının, bölgenin gastronomi turizmine katkı sağladığını aktaran Prof. Dr. Ercoşkun, "Cağ kebabı yalnızca Erzurum'un değil, Türkiye'nin gastronomik zenginliklerinin bir sembolü. Farklı vilayetlerde de yaygınlaşması ve sevilmesi, kültürel paylaşımın ve mutfak çeşitliliğinin en hoş örneklerinden biri" diye konuştu.
